Тағдырдан тағдырға қашу

Хижреттің 17-18 жылдары Шам төңірегінде «Әмуас обасы» деп аталатын оба ауруы кең тарады. Ең алғашқы шыққан жері Палестинаның Әмуас аймағы болғандық-тан осылай аталған. Бұл жұқпалы ауру әкелген кеселден 25 мың адамның өмірі қиылып, тіпті үлкен сахабалардың қатарындағы Әбу Үбәйда ибн Жәррах пен қоса Муаз ибн Жәбал да айықпас дерттің қармағына іліккен-ді .

Read Full Post »

Қапастағы батыр

Read Full Post »

Адам құқықтары жөніндегі алғашқы сот

Мұсылмандардың Меккеден Мәдинаға сапар шеккен ұлы көш – хижреттің он жетінші жылы. Ел басқарып отырған халифа Омар келімді-кетімді кісі көп болғандықтан, Пайғамбар мешітін кеңейтпек болды. Ол үшін мешіт маңындағы жерлерді иелерімен келісе отырып, мешітке қосу керек еді. Көп өтпей-ақ мешіт қасындағы жерлердің иелеріне қолқа салды:
– Үйлеріңіз бен жерлеріңізді Расулаллаһтың мешітін кеңейту үшін сатып алсам деймін. Ешкім де өз мүлкін арзанға бағаланады деп ойламасын. Әркім өз жерінің бағасын өзі шамалап айтсын. Мен біреудің жерін қолынан күштеп алып, Пайғамбар мешітін кеңейтуден аулақпын.
Елдің бәрі жерлері мен үйлерінің бағасын өздері айтып, мешіт маңындағы жерлер сатылып алына бастады. Мешітті кеңейтуге едәуір жер де табылды. Алайда күтпеген жерден бір кілтипан кездесе кетті. Ол –Аббастың (р.а.) келіспеуі еді. Аббас басын алып-қашқан күйі жерін сатпаймын деп тұрып алды. Тіпті мешіт үшін дегенге де көнбеді. Халифа өз ұсынысын тағы қайталады:
– Ей, Аббас! Жеріңді сатқаннан сен ұтылмайсың, арзанға алмаймыз. Біреудің көзінен жасын ағызып, Пайғамбар мешітіне жер алып қосар жайымыз жоқ. Егер жердің ақшасын азырқансаң, онда екі-үш есе көп төлейік. Әйтеуір, сен разы болып жеріңді сат. Осымен бұл жұмысты тәмамдайық. Пайғамбар мешіті кеңейіп халық игілігіне жарасын.
Бірақ, қайдан! Аббас бұған да көнбеді:
– Жоқ! Жер менікі, қанша ақша берсеңдер де сатқым келмейді. Тартып алмақ болсаңдар, онда басқаша!
Мәселе шешілер болмаған соң халифа Сотқа жүгінуге мәжбүр болады. Қазылық қызметін атақты құқықшы Ұбәй ибн Кааб атқарады.
..Екі жақ та сот алдында отыр. Мемлекет басшысы:
– Біз басшылық ретінде Аббасқа жер құнын еселеп беруді ұсынған едік. Оның бұған келіспейтін жөні жоқ. Жерін берсін, Пайғамбар мешітін кеңейтуіміз керек.
Аббастың жауабы:
– Жер менікі болса, мүлік иесі мен болсам, құнын қанша еселеп берсе де бергім келмейді. Ақшамен қыстаса да, мешітке қосамыз десе де қолымнан күштеп ала алмайды.
Сот үкімі:
– Ислам құқығы бойынша ешкім ешкімнің жері мен мүлкін ақшалай болса да тартып алуға хақысы жоқ. Тіпті мешіт үшін де мүлік иесін күштей алмайды. Аббастың мүлкі Аббастың өз қолында қалады. Үкіметтің оны күштеуіне жол берілмейді!
Соттың бұлжымайтын шешімі шығып, екі жақ та сот үкіміне көніп есікке бет алғанда, аяқ астынан бір дауыс саңқ ете қалды. Міне, қызық! Ол дауыс Аббастыкі еді:
– Ей, Ұбәй! Сот үкімі осымен бітті ме? Нақ осы шешімге тоқталдық па?
– Иә, Соттың нақты үкімі шықты, ешкім сенің жеріңді құнын көп төлесе де күштеп ала алмайды.
– Олай болса, мені жақсылап тыңдаңдар! Сот алдында мен өз шешімімді айтайын: Жерімді дәл қазірден бастап Расулаллаһтың мешітіне қосуға тегін-ақ бағыштадым. Маған бір тиын да пайданың керегі жоқ. Бәрің де куәгер болыңдар, құнын қанша еселеп төлесе де бермеген жерімді су тегін-ақ Пайғамбар мешітін кеңейту үшін халифаға бердім. Бұдан былай мүлік иесі мен емес, мына тұрған халифа.
Ұбәй ибн Кааб сұрады:
– Ей, Аббас! Бұныңды қалай түсінуге болады? Басында еселеп төлеген ақшаға бермеген жеріңді қалайша тегін-ақ бере салдың?
Аббастың берген жауабы, шынында да, таңғаларлық:
– Ислам дінінің адам құқықтарына деген зор құрметін айдай әлемге паш ету үшін!..
Рас, Ислам діні адам құқықтарына зор құрметпен қараған. Тіпті бір жанұяның өзінде ата-ана, бала, отағасының, жұбайының құқықтары деп жеке-жеке тоқталуы да соның айғағы.

Құдайберді Бағашар, «Тағлым тамшылары»

Read Full Post »

Нүшіруанның әділеттілігі

Бірде Омар (р.а.) мен Саад ибн Әби Уаққас Иранға жылқы сатуға барды. Қалаға кіре берісте алаяқтыққа басып ойын ұйымдастырып, өткен-кеткен елді ынтықтырып тұрған бір топ жастарды көрді. Екеуінің өздерінен көз алмай қарап тұрғанын байқаған әлгі жігіттердің біреуі дереу келіп, бұларға ауыр-ауыр сөз айтып, сатпақ болып әкелген араб аттарын да қолдарынан тартып алды.
Омар (р.а.) мен Саад ибн Әби Уаққастың сауда жасаймыз ба деп келген көңілдері су сепкендей басылды. Жығылғанға жұдырық дегендей азықтары таусылған кезде қалтадағы ақшадан да қағылып, екеуі де пұшайман күй кешті. Аштан-аш кеш батуын күтуге тура келді. Әне-міне дегенше кеш те болып жолаушылар керуен сарайға барып түнейді. Ол жердегі қонақ күтуші бұл екі кісінің ренжулі екенін қабақтарынан бірден байқап, бір реті келгенде себебін сұрады. Омардың жүзі тым сынық болғандықтан еш нәрсеге зауқы соқпай үндемегендіктен қалаға келгелі бергі көрген құқайлары мен алаяқтарға қалайша жем болғанын Әби Уаққас назалана баяндады..
Әби Уаққасты бастан-аяқ тыңдаған сарай күтушісі оларды жұбатып:
– Сіздер қатты қайғырмаңыздар, біздің патшамыз өте әділ кісі. Ол кісі сіздерден көмегін аяп қалмайды, не жылқыларыңызды таптырады немесе ақысын төлетіп береді. Сіздердің айтқандарыңызға қарағанда жылқыла-рыңызды тартып алған жігіт патшаның өз баласы сияқты. Ол бұл мәселені еш қиындықсыз-ақ шешіп беруге тиіс. Менің тілімді алсаңыздар ертең таң ата базарға барыңыздар. Өйткені ол күн сайын сол базарға соғып халықтың мұң-мұқтажына құлақ түреді. Сіздер де өз арыздарыңызды айтып қалыңыздар,- деп ақыл-кеңес берді.
Таң ата Омар мен жолдасы базарға барып патшаны күте бастады. Бір уақытта қасына аудармашысын ерткен патша күнделікті әдеті бойынша базарға ат басын бұрды. Елден түскен арыз-шағымға қарай патша оның орындалуы үшін қызметкерлеріне әмір беріп жатты. Кезек Омар мен Әби Уаққасқа келгенде олар да бұл қалаға келудегі ниеттерінен бастап, ұшырап отырған қазіргі жағдайға дейін жасырмай айтып, сатуға әкелген сол жылқыларды тапқызып беруін өтінді. Бұларды тыңдап тұрған патшаның іштей қынжылғаны байқалғандай еді. Бұларды тыңдап болған соң, патша дереу бір кесе алтын ұстатып, аттарының көп ұзамай табылатындығына уәде берді. Алайда патшаның қасындағы аудармашы жылқыны тартып алған адамның патшаның өз баласы екендігін айтпай жасырып қалды.
Хазірет Омар мен Әби Уаққас кеш бата кешегі керуен сарайға қайта келді. Бұл жолы қалтада ақша бар, қарын да тоқ. Түнеген ақыларын төлеп ертеңгісін жолға жиналмақ. Сарай қызметшісі мәселенің қалай шешілгендігін сұрады. Бұлар патшамен кездесіп мән-жайды түсіндіргендіктерін, аттарды тауып беретін болып патшаның уәде бергенін айтты.
Күтуші бірден ашуланып:
– Мұнысы қалай, кінәлі өз баласы болса жағдайды басқаша шешпек пе?-деді.
Күтуші таң ата патшаға барып:
– Ел жамандық жасаса жазаға ұшырайды, ал сіздің балаңыз бассыздық жасаса да, еленбей кете бермек пе?- деп салды.
Нүшіруан мәселенің байыбына барғанда, қатты ашуланды. Сөйтті де:
– Ат иелері ертең қаладан кетсін! Бірақ біреуі қаланың солтүстік есігінен, екіншісі болса қаланың оңтүстік есігінен шықсын,- деп бұйырды.
Ертесі күні патша Омар мен оның жолдасына сатпақ болып келген аттарының ақшаларынан да көп ақша берді. Патшамен қош айтысып жолға шыққан олар қаланың екі жақ бетіндегі екі бөлек есіктен шығып бара жатып, сұмдық бір көрініске тап болды: бір есікте аттарды алған патша баласы, ал екінші есікте шындықты жасырған аудармашы дарға асулы тұрған еді. Тіпті олардың денесі суып та үлгерген екен.
Бір өкініштісі, қара қылды қақ жарған бұл әділ басшыға иман нәсіп болмады. Өйткені Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) имансыз кеткен кісілердің қатарында оның да атын атаған еді.
…Арада біраз уақыт сырғып, Хазірет Омар бүкіл мұсылман әлемінің басшысы, ал Саад ибн Әби Уаққас Мысырдың әкімі болып тағайындалды.
Мысырды Саад ибн Әби Уаққас басқарып тұрғанда ислам дінін өркендету мақсатында бір жерге мешіт тұрғызылуы керек болады. Бірақ ең ыңғайлы деп тапқан жер бір яһудидікі (еврейдікі) еді. Мысыр әкімі әлгі яһудидің жеріне мешіт салуға бұйрық шығарып, мешіт құрылысы басталып та кеткен-ді. Басқа жері болмағандықтан далада қалған яһуди шарасыз әркімге бір мұңын шаққан соң, ел оған Мәдинадағы халифа Омарға барып шағымдану керектігін айтып жөн сілтеді.
Ол кезде әлгі яһуди Ислам дінінен мүлде бейхабар болатын. Көп уақыт созбастан Мәдина қаласына жол тартты. Халифаның қайда екенін сұрастырып жүріп бақшада екендігін білді. Бақшаны да тапқанмен, бір қызығы, бақшада бір-ақ адам жұмыс істеп жүр екен. Қасына жақындап барған яһуди:
– Маған халифа Омар керек еді,- деді. Әлгі кісі:
– Иә, Омар мен боламын. Қандай шаруамен жүрсің, айта бер,-деді жай ғана.
Хазірет Омар яһудидің шағымын естігенде, қатты ашуланды. Іле-шала жерден бір сүйекті ала салып соған бірдеңе деп сүйкеп жазды да:
– Мә, мынаны әкіміңе апарып бер,- деп қолына ұстатты.
Яһуди жазуға қанша үңілгенімен, ештеңе ұға алмады. «Сонша жерден іздеп келгенімде мынаусы несі, ойыны ма шыны ма, әжетіме жарай ма, жарамай ма» деген екіұдай оймен өз-өзіне сенімсіз күйде келген ізімен салғырт қана кері қайтты. Мысырға келіп сүйекті әкімнің қолына ұстатқаны сол еді, сүйектегі жазуды оқығанда Саад ибн Әби Уаққастың зәресі ұшып кетті. Бірден яһудидің үйін өзіне қайтарып, тіпті бұрыңғысынан да әдемі қалыпқа келтіртті. Онымен де қоймай тағы біраз көмек те жасады.
Хазірет Омардың сондағы сүйекке жазған жазуы мынау еді:
«Байқа, мен Нүшіруаннан да әділірекпін!»
Халықтың «Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ» деуі тегін бе?!
Құдайберді Бағашар, «Тағлым тамшылары»

Read Full Post »

Асыра мақтау жөн бе?

Омар (р.а.) тағайындаған басшылардың бірі жұма хұтбасы кезінде Омарды жер-көкке сыйғызбай мақтағаны сонша, сахабалардың біреуі шыдай алмай орнынан атып тұрып әлгі кісімен шарт-шұрт сөзге келіп қалды.
Намаз біткенде мешітте болған жайт Омардың құлағына да жеткен еді. Халифа Омардың әмірімен әлгі сахаба дереу тұтқындалып алдына әкелінеді. Сахаба кірген бойда халифаға сәлем береді. Алайда өзі ашуланып отырған халифа оның сәлемін алмастан тіпті жекіп те жібереді. Сол кезде сахаба:
– Ей, Омар,- дейді жұлып алғандай басын көтерген күйі,- мен бір кінә жасасам, сен нақ екі кінә жасап отырсың!
Бұны естігенде бағанадан бері Омардың алқымына тығылған бар ашуы сап тыйылып:
– Менің екі кінәм не болды сонда?- деп сұрады таңырқап.
Сахаба тағы да тайсалмастан:
– Аллаһтың бер деген сәлемін беріп ем, ашумен сәлемімді алмадың. Яғни уәжіпті елемедің, бұл – бір. Кінәлі адамға құлақ түрмей жатып бір жақты ғана үкім айттың, бұл – екі,- деді.
Бұны естіп сабасына түскен Омар (р.а.) болған жайды айтып беруін өтінгенде, ол былай деп түсіндірді:
– Сен тағайындаған басшы хұтбада сені жер-көкке сыйғызбай мақтағаны сонша, ел сені Әбу Бәкірден де артық па деген ойға қалды. Алайда сенің Әбу Бәкірге жете алмасың айдан анық жайт. Мен осыған келіспеушілік білдірдім.
Омардың таңғалысы тіпті арта түсіп:
– Иә, неліктен мен Әбу Бәкірге жете алмайды екем?- деп сұрады.
Сонда әлгі сахаба:
– Сол да сөз болып па,- деді өз сөзін дәлелдемек болып,- «жасаққа қол ұшын беріңдер» деп Пайғамбарымыз бұйырғанда сен қолыңдағы малдың жартысын ғана әкелдің де, ал Әбу Бәкір болса өзіне тышқақ лақ та қалдырмай қолында барын түгел әкеліп елді бір жылатпап па еді?!
Бұны естігенде Омар (р.а.) әлгі сахабадан кешірім сұрап, оны еркіне қоя берді. Артынша жағымпаздық жасаған әлгі басшыны жұмыстан босатты.

Құдайберді Бағашар, «Тағлым тамшылары»

Read Full Post »

Ибни Аббастың әңгімесі

Қыс. Аяз. Көзге түртсе көргісіз қараңғы түн. Жер бетінде қар жатпағанмен, еттен өткен ызғарлы суық сүйекке жеткендей. Халифа Омармен жүздесіп, әңгімелесіп қайтпақ оймен үйден шықтым. Айнала тым-тырыс. Қала тұрғындары бұл уақытта ұйқыларының ең тәтті шағында жатқан кез. Көше де қыбыр еткен жан жоқ.
Жол ортасына жете бере, сонадай жерден қарауытқан адамға ұқсас біреуді көзім шалды. Кішкене жақындай түскенімде, оның адам екеніне анық көзім жетті. Берген сәлемімді қабыл алып, басын мен жаққа бұрғанда, еріксіз таңғалдым. Өйткені ол мен іздеп бара жатқан Омардың (р.а.) дәл өзі еді. Елдің бәрі шырт ұйқыда жатқан осынау түннің бір уағында ел билеген халифаның жападан-жалғыз көшеде не ғып жүргені, шынында да, таңғаларлық еді. Оның үстіне, қытымыр қыстың аязы болса мынау. Ақыры таңғалысымды жасыра алмай өзінен:- Түннің бір уағында көшеде жүргеніңіз не?- деп сұрадым. – Асығыс жұмысың жоқ болса, бірге жүр. Жол бойы себебін айтармын,- деді де Омар (р.а) маған жақындап, қолтығымнан демей берді. Мен онсыз да өзін іздеп келе жатқан жайымды айтып, “Қайта жақсы болды. Екеуара әңгімелесуді өзім де қалап келе жатыр едім” деп, ол айтқан ұсынысқа бірден келісе кеттім.
Екеуміз бірге жолға шықтық. Себебін әлі айта қоймағандықтан ішім ішіме сыймай мен өз-өзімнен жарылып кетердей боп келемін. Бір мезет шыдамымның таусылғаны сонша, тағы да “Түннің бір уағында жападан-жалғыз көшеде неғып жүргеніңізді айтсаңызшы енді?” деп сұрауға оқтала жаздап барып, өз-өзімді әрең сабырға шақырдым.
Халифа Омар да мұнымды түсінді. Бірақ әр нәрсенің басын бір шалған күйі түнде неғып жүргені жайында жақ ашпады. Бірге келе жатып, әр үйдің есігінің алдына біршама тоқтаған ол тың тыңдап, іште не болып жатқанын білмекке құлақ түрумен болды. Көше бойы әр үйдің есігін тыңдап, іштен дауыс шыға ма, шықпай ма деп құлақ қоюмен екеуміз қала көшелерінің бәрін аралап шықтық. Ешқандай тырс еткен дыбыс білінер емес. Бәрі де қалың ұйқы құшағында жатқан сияқты. Осынау үлкен қалада дәл қазір, осындай түннің бір уағында халифа Омар (р.а.) екеумізден басқа ояу жан, тыпыр еткен пенде жоқ секілді.
Бірте-бірте Омардың (р.а.) неліктен түн жарымында көшеге шыққанын түсінгендей болдым. Шамасы, қандай да бір қыжалатпен көз ілместен, Құдайға мұңын шағып отырған зарлысы бар ма екен, соны білейін деп шыққан шығыс болатын. Елдің итіне дейін тегіс маужырап ұйқы құшағында жатқан қыстың бет қарыған осынау аязды түнінде Омардың бүкіл мұсылмандардың басшысы бола тұра ұйқысын қиып, көше кезіп шыққан себебі, расында да, сол еді.
Қала ішіндегі бар үйді аралап, қала шетіне шықтық. Маңайда әр-әр жерде тұрған шашыраңқы үйлер ғана менмұндалайды. Жылаған-сықтаған жандар бар ма екен деп оларды да тыңдағаннан кейін кезек жол шетіндегі бір үйге тірелді. Алдыңғы үйлер секілді есігіне құлақ қойып, бұл үйді де тыңдадық. Бұл жолы іштен бір-екі баланың жылаған дауыстары естіліп жатты.
Біраз құлақ түргеннен кейін есікті қағып, амандаса хазірет Омар (р.а.) ішке кіріп барды. Үй іші қалай болса солай шашылып жатыр екен. Жылай-жылай балалардың көздері де көнектей боп ісіп кетіпті. Қарт ана пеш үстіндегі қайнаған қазанды бір қолымен араластырып, бір жағынан тізесіне жығылған екі баланы жұбатумен әлек. Шешей қалжыраған күйіне қарамастан Омардың сәлемін алғандай жылы шырай танытты. Бірақ ол үйіне келген адамның ел басқарған халифа Омар екенінен мүлде хабарсыз еді. Кім біледі, мүмкін халифаны тіптен танымайтын да шығар. Бірақ қала шетіндегі жалғыз тамға түннің бір уағында халифа бас сұғады деп кім ойласын?!
Омар (р.а.) өзін танытпастан шешейді жай ғана сөзге тартып, балаларының жылау себебін сұрады. Кемпір:- Е, аштық қой. Екі күн болды нәр татпағандарына, ішегі шұрқыраған аш бала жыламай қайтсін?!-деді кейіген пішінмен. “Ана қазандағы тамақтан неге бермейсіз?” деп сұрай жаздаған Омарды айтпай-ақ түсінген қарт ана көз жасын сығымдаған күйі екеумізге ішкі ащы запыран, мұң-зарын төге сөз бастады:- Балам, сен ана қазандағыны тамақ деп ойлаған боларсың, қайдан!.. Балаларды жұбатайын деп қазанға салып қайнатып жатқан ұсақ тастар ғой. Тіске басар ештеңе жоқ болса қайтесің?! Менің көрген күнімді сендерге бермесін. Мына балалар – менің тас жетім немерелерім. Балам да, күйеуім де, бауырларым да қатарынан соғыста шейіт болды. Үйді асырайтын еркек кіндік болмаған соң өзі кәрі, өзі қауқарсыз төмен етектіге қараған қорғансыздардың күні осы болмай қайтсін?! Қу жоқшылықтың зарын тартып, аш отырғанымыздың себебі сол. Аш отырсам да ешкімге барып алақан жайып, қайыр сұрауға дәтім барар емес. Қайғы жұтып жылап-сықтаумен аш-жалаңаш отырғандарға Аллаһ тағала өзі қарайласпаса адамнан қайыр бола қоймас!
Қабағына кірбің ұялаған Омар (р.а.) тұнжырап, жүзін төмен салған күйі шешейдің сөзін бөлді: – Жағдайыңыздың нашар екенін қала ішіне барып мұсылмандардың басшысы халифа Омарға неге айтпайсыз?
Бұл жолы өзі жыламсырап әрең отырған кемпір тіпті ашуға булықты:
– Омар құрсын бір құрыса! Халифалығы да құрысын бүйткен! Екі дүниеде де жақсылық-опа көрмесін!
Сасып қалған Омар тұтыға тіл қатты:- Сонда ол Омардың жазығы не? Қарғағаныңызға жол болсын!
Кемпірдің ашуы тіптен өрши түсті:
– Балам, мен – төрімнен көрім жуық адаммын, қарттық-тан қуарған дәрменсіз мына күйімде екі күн бойы көз ілместен жылаған панасыз жетім балаларды жұбатумен әлекпін. Біз өстіп Құдайға мұңымызды шағып зарланып, таңды аштан-аш жылап-сықтаумен атырып отырғанда, ел қамын жейді деген оның жайлы төсегінде алаңсыз ұйықтауға қандай қақысы бар?! Ол барша мұсылман-дардың басшысы емес пе?! Біз әуелде Аллаһтан одан кейін сол Омардан жәрдем күтпейміз бе?! Келіп менің жайымды сұраса болады ғой?! Мұсылмандарға басшы болуды оңай іс деп ойлай ма екен?!
Әлгі сөзден тұла бойы шымырлаған Омар (р.а.) лықсып келіп қалған көз жасын білдірмеуге тырысып әжейге басу айтпақ болды:
– Дұрыс айтасыз шешей, дегенмен басшы адамның да шаруасы бастан асып жатады дегендей. Сірә, оған уақыты да бола бермейтін шығар?! Оның үстіне сіз де барып жайыңызды айтпаған соң ол қайдан білсін…
Алайда кемпірдің ашуы бұнымен де тарқай қоймады:- Е, онда о баста халифалықты неғып қабылдапты?!- деп басталған қарғыс аралас кемпірдің зары біраз уақытқа дейін басыла қоймады. Дәл осы сәтте келісіп алғандай өңі қашқан екі бала да жастықтан бастарын жұлып алып жылап қоя берді. Балалардың жылауы кемпірдің зарына зар қосты. Ол көкке қолын жайған күйі қарғыс айта бастады:
– Осы жетімдердің тамған көз жасы Омарды құр жібермесін! О, Жаратқан! Халифа Омар отырған орнында ома қапсын! Оның бәле-жаладан басын арылтпа!..
Хазірет Омар бұдан арыға шыдай алмады. Көзінен жас сорғалап ағып кетті. Бірақ жылап-сықтаумен өздері есеңгіреп отырған үй ішіндегілерге Омар өзінің көз жасын көрсетпеуге тырысты. Кемпірдің сөзі сүйектен өтетін зарын тыңдап бұдан әріге дәті шыдап отыра беру Омар үшін тіптен мүмкін емес еді. “Айтқаныңыздың бәрі де рас. Балаларыңызды жұбата тұрыңыз, мен қазір келем” деген күйі бұрылып есіктен шыға берді. Ілесе артынан мен де шықтым.
Сыртқа шыққанда терең бір тыныстап, қатты күрсінді. Жүзі түнеріп кеткендей еді. Жол бойы ләм-мим деп тіл қатпады. Ештеңеге қарамастан адымдарын жылдамда-тып, тез жүріп келеді. Мен болсам арт жағынан ілесе алмай келем.
Бірден мемлекет қазынасына бардық. Халифа бір қап ұн алып, маған май құйылған бір ыдысты ұстатты. Уақыт өткізбей әлгі бір қап ұнды арқасына көтеріп арқалаған күйі қайта жолға шықпақ болды. Мен өз көзіме өзім сенбедім. Шынымен-ақ, бүкіл бір мұсылман елінің басшысы бір қап ұнды өзі арқаламақ болғаны ма?
Бірден қолына жармастым:- Уа! Мұсылмандардың әміршісі! Бұның не?! Қапты сен емес менің арқалағаным жөн болар.
Дәл осы сәт манадан бері жақ ашпаған хазірет Омар (р.а.) қолымды кері итеріп, күңірене былай деп тіл қатты:
– Жоқ, құрметті досым, ибни Аббас! Қап көтеріп шаршамақ түгілі, жерге жығылып өліп кетсем де сен менен бұл жүкті алушы болма! Маған бұл дүниеде жүгімді көтерісер достар табылғанмен, о дүниеде жазамды бөлісер достар табылмасы ақиқат. Шешейдің бағанағы айтқанының бәрі рас. Мен о баста халифалықты алмауым керек еді, ал алған екем, қарамағымдағы әр адамның алаңсыз өмір сүруі, менің мойнымда екенін ұғуым керек.
Құрметті досым! Дижле аймағында өрістеп жүрген бір қойға қасқыр шапса, о дүниеде әділдік таразысы тартылған уақытта оны да мына Омардан сұрары қақ. Шешей тұл қалып, немерелері жетім қалыпты, олай болса, оған да басқа емес Омар жауап берері даусыз. Қараусыз қараң қалып, бір шаңырақ шайқалса, оның да обалы Омарға деген сөз. Жазықсыздан-жазықсыз жерге бір тамшы қан тамса, ол да Омарды құр жібермейді. Зарлылар мен жарлылардың кірбің ұялаған көңілдер-: үшін де Омар жазықты. Қайғы-қасіреттен көз ашпай, қан жұтқандар үшін де Омар емей кім кінәлі?!
Дүниенің тауқыметін арқалағандар мен қарғап-сілеушілердің тіл ұшында жүрген қайран Омар! Қалай ғана сонша ауыр жауапкершілікті алып едің о баста?! О, Жаратқан! Енді міне, сол үлкен жауапкершілікті көтере алмастан әлсіз, әлжуаз, дәрменсіз құлың екі бүктетіліп алдыңда тұр…
Мен оған біраз басу айтпақ оймен сөзін бөлдім:
– Әй, ақ жүректі Халифа! Соншалықты мұңайып егілетіндей не болды? Халифалық міндетті сен атқармасаң, дәл сендей болып оны кім алып жүреді?! Қанша дегенмен сен де пенде емессің бе?! Қара қылды қақ жарған әділ болғаныңмен, сенің басыңнан да пендешілік өтері сөзсіз. Адамдардың бәріне бірдей әділеттілік пен мейірбандық танытуда, Жаратқанмен жарысам деп пе ең?! Елдің көңліне бірдей жағу оңай шаруа емес.
Әй, жақсылыққа жаны құмар басшы! Шындығына келгенде, сен періште емессің ғой! Бірақ сен – періште болмағаныңмен, жақсылықта алдына жан салмайтын, әділдік пен мейірімділікті ту ғып ұстаушы алдыңғы қатарлы азаматтардансың. Сенің ел ішіндегі әділдігіңе Қиямет күні қара жер де, көк аспан да, мына арқаңдағы бір қап ұн да, тіпті мына мен де куәлік ететін боламыз. Бұған ең теңдессіз куәгер тас қараңғы түнде қара тастың үстіндегі қара құмырсқаға дейін бәрін көріп-біліп тұрған Аллаһ тағаланың өзі екендігінде кімнің күмәні бар?! Жалған өмірді жалпағынан басып, жалқы тіршілікпен қара басыңның қамын күйттеп кетпей, ел үшін әділ қызмет етіп келесің! Әрбір ісің жақсылыққа толы, қайта сен қайғырма, қуан! Біз сені қашанда мақтан тұтамыз!
Менің бұл айтқандарым ұнжырғасы түскен халифаның құлазыған көңілін сәл жадыратып, еңсесін біраз көтергендей болды.
Бір қап ұнды арқалап екі бүктетілген күйі бар күшін сала алға жүріп келеді. Тіпті жолдың ой-шұқырын да елер емес. Күннің қақаған суығында қала шетіне шыққанға дейін маңдайынан сорғалаған ащы терге де қарамады.
Әупірімдеп қала шетіндегі кемпірдің үйіне де жеттік. Омар (р.а.) ентіккен күйі ішке кіріп қапты жерге түсірді. Тер жуған жүзінен қатты қалжырағаны көрініп тұр. Бірақ ол сәл ғана тыныққаннан кейін орнынан жылдам атып тұрды. Қазандағы тастарды алып, мен әкелген майдан құйып, қаптың аузынан ұн алып тамақ жасауға көшті.
Кемпірден оттық алып, әлдеқашан сөніп қалған отты қайта жақты. Сәлден кейін-ақ піскен тамақты суытыңқырап әкеп, өз қолымен жайған дастарқанға қойды.
Артынша әкелік мейірім таныта күлімсіреген күйі жетім балалардың басынан сипап тамаққа шақырды. Өздігінен жей алмайтын кішкенесіне өз қолымен тамақ жегізді. Әп-сәтте үй іші қуанышқа бөленіп, талай күннен бері ұмыт болған ерекше бір жылылық орнады. Жетім балалардың жүздеріне үміт ұялады. Қарт шешей Хазірет Омар ұн көтеріп кіргеннен бастап не айтарын білмей аңтарылып қалған. Алайда сәлден кейін-ақ қарындары тойып, бір-бірімен ойнап кеткен балаларды көріп көңлі босаған шешей өз ризашылығын білдіріп, әлі халифа екендігін білмеген кісіге қарап:
– Айналайын, не деген мейірімді, жанашыр едің,-деді қызарған көзін сүртіп,- Омарға қарағанда халифалыққа нағыз сен лайық екенсің. Аллаһ тағала бізге сені халифа қылғай!!
Алдындағы адамды әлі танымаған шешейдің сөзіне менің іштей күлуден басқа амалым қалмады. Ақырын көз қиығыммен халифаға қарадым, ол да бүгін алғаш рет қабағы жадырап, жылы жымиды.
Маған жақындап, жүр қайтайық дегендей белгі бергеннен кейін:- Шешей,-деді кемпірге бұрылып:- Ертең халифаның ордасына келіп, маған жолығыңыз. Мен сізге зейнетақы мен жетімдеріңіз үшін ақша жаздырайын. Әзірге сау болып тұрыңыз!-деді.
Екеуміз сыртқа шыққанымызда ағарып таң да атып келе жатты. Сәлден кейін-ақ азаншының намазға шақырған әуезді үні естілді. Түнді ұйқысыз атырса да, халифа тер төгіп біреудің қажетіне жарағанына қуанышты кейіпте. Мен де түнімнің ұйқысыз өткеніне қуанбасам, еш өкінбедім. Өйткені көп нәрсе көріп, көп нәрсе естіп, көп нәрсе көңілге түйдім. Көргендерім мен түйгендерім мен үшін өмір бойы ұмытылмастай із қалдырған еді. Есіме Пайғамбарымыздың “Менің сахабаларымның әрқайсысы аспандағы жолшы жұлдыздар секілді. Қайсысына ерсеңдер де, тура жолды табасыңдар” деген хадисі түсті. Уа, Пайғамбарым, сен, сірә, Омарды көріп барып осылай деген боларсың!
Ертесіне түске таман қарт шешей Халифаның ордасына келді. Ол келмей тұрып-ақ, оған керектілердің бәрін Хазірет Омар алдын ала дайындатып қойған болатын. Кемпір Омарды келген бетте бірден таныды. Таңғалғандықтан не істерін білмей қалшиып тұрып қалды. Халифа Омар болса оны құрметпен күтіп алып, төрдегі орынға отырғызғаннан кейін:- Шешей,-деді жай ғана,- бұдан кейін әр ай сайын өз атыңызға әрі қолыңыздағы жетімдер үшін ақша алып тұратын боласыз. Мынау сіздің алғашқы айлығыңыз болсын, алыңыз,- деп бір кесе күміс ұсынғаннан кейін оған қарап:- Енді Омарды кешіріп, қарғыстарыңызды кері аласыз ғой?-деп сұрады.
Сол сәт кешегі кештен бергі болған жайтты енді ғана түсінген қарт шешей Омарға тіктеп қараған күйі: – Е-е, қолыңа қараған мұсылмандардың бәріне өстіп әділдігіңді көрсетсеңші?!-деп аса разы кейіп танытқан еді…
Иә, «Ұлық болсаң, кішік бол» деген мақалдың өмірдегі шын келбеті осындай болса керек.

Құдайберді Бағашар, «Тағлым тамшылары»

Read Full Post »

Күнә іздеуші де кінәлі

Бір күні түнде ел басқаратын халифа Омар (р.а.) мен Абдуррахман ибн Ауф Мәдина қаласының көшелерімен келе жатып бір үйден дабырлаған дауыстар естіді. Үйге таяп келген халифа:
– Ей, Абдуррахман! Мынау кімнің үйі екенін білесің бе?- деп сұрады.
Абдуррахман:
– Білмеймін,- деп жауап берді.
Халифа өзі:
– Бұл – Рәбиға ибн Үмәйяның үйі. Іштегілер тегіс арақ ішкенге ұқсайды. Мастықпен айғайласып отыр. Бұларды мықтап тұрып жазаласақ қалай қарайсың?
Абдуррахман ибн Ауф болса:
– Маған салсаңыз, жазаға олар емес, біз лайықты секілдіміз!- деді именбестен.
Тосын жауапқа халифа іркіліп қалды. Сөйтті де:
– Неге?- деп сұрады артынша таңданысын жасыра алмай.
Сонда қасындағы саңлақ сахаба оның себебін былай деп түсіндірген еді:
– Өйткені Аллаһ тағаланың «Адамдардың жасырын күнәларын іздестірмеңдер!» деген бұйрығы бар. Біз болсақ түннің бір уағында елдің үйіне келіп, тіміскіленіп, олардан қателік іздеп жүрміз. Негізі, жазаны біз тартуымыз керек!..
Абдуррахманның көкейге қонымды сөзіне ойланып қалған халифа оған:
– Ендеше, кеттік бұл жерден! Әйтпесе, расында да жазаны олар емес біз тартуымыз мүмкін,- деген еді асыға.
Былай шыға бере халифа өз-өзінен күбірлеп бара жатты. «Ойы да, жөні де түзу осындай достардан Аллаһ тағала бізді мақұрым етпегей! Менікі ғана дұрыс деп, кеудемсоқтыққа салынудан сақтасын! Білмегеніңді білгеннен сұрап, соның айтқанына көне білген қандай жақсы!»
Расында да, қарғыстың ең жаманы «Өзің білме, білгеннің тілін алма» емес пе?!
Құдайберді Бағашар, «Тағлым тамшылары

Read Full Post »

Келін таңдау

Омардың (р.а.) ел басқарып тұрған кезі. Бүгін де ылғидағы әдеті бойынша үстіндегі киімдерін ауыстырып киіп, ел ішін аралап қайтпақ ниетпен ымырт үйіріле көшеге шықты. Мәдинаның көшелерін аралап көп жүрді. Түн қараңғысы әбден қоюланған кезде бір үйдің қасына келді. Іштен дауыстар шығып жатыр екен. Не болып жатқандығын білмек болып әлгі үйдегі дауысқа құлақ түрді. Байқаса шешесі мен қызы әңгімелесіп жатыр екен. Шешесі:
– Қызым, ертеңгі сатылатын сүтке су қосуды ұмытпа!- деді.
Алайда қызы:
– Шеше, біздің халифа сүтке су қоспаңдар деп елдің бәріне тыйым салмап па еді?- деп қарсылық білдірді.
Шешесі:
– Е-е, түннің бір уағында сенің не істеп не қойып жатқаныңды халифа қайдан білсін? Ол қазір жылы төсегінде ұйықтап жатқан болар..,-деді қызына өз айтқанын қалайда істеткізбек болып.
Бірақ, қызы бұған да көнбей, былай деді:
– Шеше-ау, мейлі Халифа ұйқыда болсын-ақ, бірақ бәрімізді қас қақпай бағып тұрған Аллаһ тағаланы қайтеміз? Сүтке су қосып елді алдамақ болғанымызды халифадан жасырсақ та Хақ тағаладан қалай жасырамыз? Ол бәрін де көріп-біліп тұрған жоқ па?!
Омар (р.а.) бұны естігенде қыздың адалдығы мен діндарлығына қайран қалып, іштей қатты сүйсінді. Сөйтті де бұл көргенін барып әйеліне айтты. Екеуі құда түсіп, әлгі қызды ұлдары Асыммен үйлендірді. Осылайша ақылды қыз Омарға (р.а.) келін болып түсті.
Иә, Омарға келін болу аса қиын емес, ол үшін тек қана бәрін көріп-біліп тұрған Аллаһ тағаладан ештеңені де жасыра алмайтындығыңды тереңнен сезіне білсең жеткілікті. Қыздың өне-бойы тәлім-тәрбиеге тұнып тұрса, оған қайыната болуға Омар секілді жаны жайсаң кісілердің әркезде де табылатындығы шындық..
Құдайберді Бағашар, «Тағлым тамшылары»

Read Full Post »

Харам астың азабы

Әбу Бәкір Сыддықтың (р.а.) бір қызметшісі бар болатын. Кешкі асты ылғи да сол даярлап әкелуші еді. Алайда Әбу Бәкір алдына әкелген астың қайдан, қалай келгендігін бәрін тәптіштеп сұрап білмейінше асқа қол созбайтын.
Әлгі қызметшісі бір күні кешке әдеттегідей тамақ әкелді. Әбу Бәкір Сыддық бұл жолы тамақтың кімнен сатып алынғандығы, дастарқанға қойылғанға дейін қалай келгендігі туралы ешқандай сұрақ сұрамастан бірден бір қасық алып аузына салды. Оның бұл тосын әдетіне таңырқаған құлы:
– Қожайын-ау, сіз күнде тамақтың жай-жапсарын сұраушы едіңіз, бүгін қалайша сұрап жатпастан ауыз салдыңыз?- деп сұрайды.
Бұны естігенде Әбу Бәкірдің (р.а.) көзі жасқа шылана:
– Е, қайтейін-ай, қу аштық соған қаратты ма?! Енді кеш те болса маған тамақтың қайдан қалай келгенін айт,- деді мұңая.
Қызметші:
– Исламға дейінгі уақытта мен халыққа өнер көрсетуші едім. Бір күні кездесе кеткен бір топ кісінің қолқалауымен оларға өнер көрсеткенім бар еді. Сол мезет олардың маған ақы ретінде ұстатар ештеңелері болмай, ақысын кейінірек бермек болып уәде берген еді. Бүгін соларды көріп, берген уәделерін естеріне салдым. Олар өздері жемек болып отырған тамақтарынан маған берген болатын,- деді.
Бұл жайсыз жауапты естігенде Әбу Бәкір (р.а.) іштей қатты реніш білдіріп, абайсызда болған қателігіне қатты өкінді. Тіпті бет-жүзін тарам-тарам жас жуып кетті. Алдында тұрған тамақты лақтырып жіберді. Сұқ саусағын аузына тығып жіберіп қақала-шашала құса бастады. Бір көгеріп, бір қызарып өзін қатты қинады. Жылымшы ғана су ішіп тағы да құсты. Бір орында байыз таппай мазасы кетті. Асқазанында ештеңенің қалмағандығына әбден көзі жеткенде ғана барып тоқтатты. Қасындағылар таңдана:
– Сонда түкке тұрғысыз бір татым тамаққа бола осыншама қиналғаныңыз ба?- деп сұрағанда, ол:
– Иә,-деді,- өйткені бірде Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) «Ішкен-жегені харам болған кісілерге Аллаһ тағала Жұмақты нәсіп етпейді» дегенін естіген едім.
Сөйтті де басын жоғары көтеріп:
– Уа, барша әлемнің Иесі! Байқамастан жеп қойған бір шайнам ас үшін қолымнан келгенін істеп, бәрін де құса алғанымша құстым. Егер әлгі тағамнан бойымда қалып, тамырыма еніп кеткен нәрсе болса сен Өзің кешіре гөр! Тозақ отыңа шыдай алмайтын қауқары жоқ, әлжуаз құлмын ғой,- деп дұға оқып егіле тілек тіледі…
Иә, берік тақуалығына сүйсінген бұл досы жайлы Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) «Әбу Бәкір тура менің көз-құлағым секілді» деген еді .

Құдайберді Бағашар, «Тағлым тамшылары»

Read Full Post »

Тілді ауыздықтаған тас

Бір күні Әбу Бәкір (р.а.) сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) қасында отырды. Бір уақытта ұрынарға қара таппаған қара ниетті біреу аузы көбіктеніп Әбу Бәкірге тіл тигізіп, былапыт сөздер айта бастады. Пайғамбарымыз әлгі кісі Әбу Бәкірге қанша жаман сөздер айтқанына қарамастан ләм- мим деп тіл қатпай ара-кідік күлімсіреп қойып отыра берді. Әлгінің әдепсіздігі мен былапыт сөздері әбден шегіне жетті- ау дегенде ашуы алқымына тығылған Әбу Бәкір де бір-екі ауыз сөз қайтарды. Манадан бері жақ ашпаған Пайғамбарымыз дереу сыртқа шығып кетті. Іле- шала орнынан тұрып, пайғамбарымызды қуып жеткен Әбу Бәкір:
– Уа, Аллаһ тағаланың ардақты елшісі!- деді,- Бағанадан бері жаңағының әдепсіздігі мен айтқан қаншама былапыт сөздерін ести тұра үндемей, мен бір – екі сөз қайтарғанға не себепті орныңыздан тұрып кеттіңіз?,- деп сұрады.
Сонда адамзаттың ардақтысы Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) оған:
– Ей, адалдығымен айдай әлемді тәнті еткен дос! Әлгі ұятсыз, әдепсіз неме саған тіл тигізе бастағанда Аллаһ тағала аспаннан бір періште түсірді.. Ол періште сені қорғап, жаңағы байғұстың тілін өзі-ақ байламақ еді. Алайда сол арада сен де ашуға мініп қарсы сөз айтқандықтан, періште лезде ғайып болды да орнына Ібіліс келді. Аллаһтың қарғысына ұшыраған Ібіліс тұрған жерде Аллаһтың алғысынан үміт күткен менің бірге тұруым мүмкін емес. Орнымнан тұрып кеткен себебім сол,- деп жауап берген еді.
Бұл оқиғадан үлкен сабақ алған Әбу Бәкір (р.а.) бұдан былай біреуге сөз айтуға қатты мән беретін болды. Тіпті жөн- жосықсыз сөйлемеу үшін аузына тас салып жүретінді шығарды. Айтар сөзін әбден ойланып, елеп-екшеп барып қана айтатын еді. Аузына салып жүретін тасты сөйлер алдында ғана алатын. Жай кезде ылғи да Жаратқанға жалбарынып, күбірлеп мадақ айтатын. Ешкімге де жақсы- жаманнан сөз айтпайтын болды. Өте бір керекті кезде ғана аз сөзбен көкейіндегі ойдың түйінін жеткізетін .
Құдайберді Бағашар, «Тағлым тамшылары»

Read Full Post »